Als bekende rattenjager word ik vaak gebeld over de middelen die ik gebruik om mijn werk te doen. Vragen over het merk en type van mijn luchtbuks of mijn nachtrichtkijker. Welke munitie ik gebruik en welk kaliber. Ik vertel ze dan dat ik met een superlicht loodvrij kogeltje schiet van 5,5 mm met slechts 30 joule mondingsenergie.
Dit antwoord verrast veel vragers. Er staan immers veel voorbeelden op internet van schutters die ratten te lijf gaan met grote kalibers en veel energie. Kennelijk is het idee dat er veel geweld nodig is om een fragiel beestje van gemiddeld 400 gram te doden. Het risico op schade en ongelukken is kennelijk niet zo boeiend.
Uiteraard is dit antwoord in ons handboek wel te vinden en komt de vraag ook in de cursus “Schietvaardigheid voor Rattenjagers“ aan de orde. Toch wil ik in dit bericht een tip van de sluier lichten over het hoe en waarom van deze keuze.
Vooral, omdat ik met afgrijzen kijk naar berichten van “Rattenknallers” die met 80 joule of meer en kalibers van 6,35 mm en groter in een stal met koeien de deuren en installaties aan flarden schieten. Ik wil voorkomen dat mensen en zeker de beleidsmakers van de provincies denken dat dit normaal is. Illustratief is een artikel daarover in Nieuwe Revu.
Alles begint bij de vraag wat er minimaal nodig is om een rat verantwoord en humaan te doden. Uitgangspunt is de afgeleverde energie van de inslag van de kogel. Een perfecte schutter die de rat in de kop schiet hoeft niet veel energie te gebruiken. Een jager die vanaf een grotere afstand een rat midden op lijf schiet heeft veel meer energie nodig. Bij de ratslagmethode wordt op de borst (net onder het schouderblad) geschoten met ongeveer 15 tot 20 joule impact-energie.
Energie wordt uitgedrukt in joule. Mijn ervaring is dat tussen de 10 en 20 joule impactenergie voor ratten dodelijk is. 10 joule komt overeen met een baksteen van 1 kg die je vanaf 1 m hoogte op de rat laat vallen. 20 joule is 2 kg van 1 m. Iedereen kan bedenken dat zo’n steen op het bovenlijf voor een rat dodelijk zal zijn. Een ander aspect is dat je in de borst van een rat niet meer dan 20 joule kunt afleveren. Bij meer dan 20 joule gaat de kogel door de rat heen en dan wordt niet alle energie afgegeven. De overtollige energie veroorzaakt schade en onveiligheid. Meer energie is daarom onzinnig.
Ter vergelijking: Als je gaat rekenen aan een sterke en gecertificeerde rattenklem dan wordt er 4,6 joule impact-energie geleverd, gecombineerd met een klemkracht van 20 Newton (is 2 kg).
Bij de inslag van een kogel op hoge snelheid wordt energie afgegeven. De energie in de kogel wordt bepaald door het gewicht van de kogel en de snelheid. E=0,5×m×v2 waar m=massa in kg en v=snelheid in m/s. De snelheid v (in het kwadraat) heeft veel meer invloed op de hoeveelheid energie.
Een andere factor voor de dodelijkheid is de schokgolf, die in het lijfje van de rat ontstaat als het kogeltje met hoge snelheid inslaat. Een langzame zware kogel beschadigt alleen het weefsel dat door de kogel wordt weggedrukt. Een veel lichter kogeltje op hoge snelheid beschadigt meer weefsel rondom de kogelbaan. De schokgolf verlamt de zenuwbanen en vernielt de aderen. Berekeningen laten zien dat je het beste kunt werken met een lichtgewicht kogeltje op de hoogst mogelijke snelheid. De hoogst mogelijke mondingssnelheid voor een luchtbuks is iets onder geluidsnelheid (340 m/s of ruim 1200 km/h). Ik kies meestal voor zo’n 270 tot 300 m/s. Ook omdat pellets door fabrikanten zijn ontworpen op snelheden tussen 250 en 300 m/s. Deze snelheid neemt af zodra de kogel de loop verlaat.
De meeste ratten worden afgeschoten tussen 6 en 20 m en je wilt in dit bereik rond de 20 joule inslagenergie afleveren. Tegelijk wil je om reden van veiligheid dat de rest-energie bij doorschot minimaal is. Dat bereik je door een stopkogel te gebruiken. Deze blijft in het weefsel van de rat hangen en daarmee wordt alle energie afgegeven. Verder wil je dat de kogel buiten het schietbereik vanaf zo’n 30 m zoveel energie heeft verloren dat deze niet meer gevaarlijk is voor mensen, stal/huisdieren en installaties. Als je dan onverhoopt eens misschiet, dan kun je erop vertrouwen dat het kogeltje buiten jouw zichtveld geen schade kan aanrichten.
Als je met deze parameters ballistische berekeningen gaat doen dan kom je uit op een mondingssnelheid van 300 m/s, een kogelgewicht van ongeveer 0,65 gram en een mondingsenergie van zo’n 30 joule. Je kunt dan kiezen voor een relatief zware 4,5 mm loden stopkogel of een superlichte 5.5 mm loodvrije kogel. De stopkogel bij 4,5 mm is nodig omdat dit kleine kaliber gemakkelijk door de rat heen schiet en dan niet alle energie wordt afgegeven. De even zware 5,5 mm tinnen kogel blijft sowieso wel hangen door het grotere kaliber.
In de tabel hierboven verlaat het kogeltje de loop met een snelheid van 306 m/s en een energie van 29,03 joule. Tot en met 20 m heb je voldoende energie en snelheid om een rat humaan te doden. Na 30 m wordt dit snel minder. Met minder dan 15 joule schiet je niet of nauwelijks door de huid van een koe of door de kleding van een mens. Ook een waterslang of elektrische leiding wordt niet meer doorboord.
Intussen is het gebruik van loden kogels problematisch geworden. Lood is giftig en het gebruik van lood wordt steeds meer aan banden gelegd. Rattenjagers doen er goed aan om loodvrije munitie te gebruiken. Daarmee kom je tot de conclusie dat de ideale luchtbuks een kaliber van 5,5 mm moet hebben en dat je moet werken met loodvrije kogeltjes.
Als je als professionele rattenjager gaat schieten in gebouwen, fabrieken, stallen, melkerijen of magazijnen dan werk je met een superlicht loodvrij kogeltje van zo’n 0,62 gram (bijvoorbeeld H&N Field-Target-Trophy Green 5,5 mm). Wil je op het erf, in de maiskuil, akker en slootkanten ratten jagen dan kun je een zwaardere variant van zo’n 0,84 gram gebruiken (bijvoorbeeld H&N Baracuda Green 5,5 mm). Deze heeft ook op 25 m nog voldoende slagkracht. Uiteraard moet je in alle gevallen in de borst van de rat treffen zodat de schokgolf zijn verwoestende werk kan doen. In de praktijk betekent dit dat 25 m het maximale schietbereik voor een 100% verantwoord schot is.
Opmerking: Jagers in de akkers met hun zware luchtbuksen hebben een groter bereik, omdat zij met veel power midden op de rat kunnen schieten.
Als het dan gaat om de luchtbuks zelf, dan moet je je realiseren dat je de mondingsenergie moet kunnen instellen op de berekende mondingsenergie van 30 joule. Je komt dan op een gereguleerde persluchtbuks uit, waarvan je de mondingsenergie kunt regelen. Voorbeelden daarvan zijn de goedkope Airventuri Avenger 5,5 mm of de dure FX Wildcat 5,5 mm. En, natuurlijk alles wat er tussenin zit.
Aanvulling: Intussen heb ik uitgebreid getest met beide kogeltjes. De baracuda Green schiet fantastisch met mijn FX-Wildcat. De Field Target Throfhy Green valt tegen en geeft te veel spreiding. Ik heb deze intussen vervangen door de JSB EXACT Pb-Free. Deze is iets zwaarder en schiet nauwkeuriger. Niet ieder kogeltje is geschikt voor iedere luchtbuks.